ជំងឺតម្រងនោមរុំារ៉ៃ
ជំងឺតម្រងនោមរុំារ៉ៃ (chronic kidney disease) គឺជាការថយចុះបន្តិចម្តងៗនូវមុខងាររបស់តម្រងនោម។ បន្តិចម្តងៗហើយយឺតៗក្នុងរយៈពេលយូរកំណើនចំនួន nephrons គឺត្រូវបាន ខូចខាត។ Nephron ដែលខូចខាតគឺមិនអាចបំពេញមុខងារចម្រោះបានល្អទេ។
ទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយច្រើនឆ្នាំអាចកន្លងទៅមុនពេលដែលលេចចេញនូវរោគសញ្ញាផ្សេងៗ។ នេះដោយសារតែតម្រងនោមអាចមានសមត្ថភាពក្នុងការបំពេញមុខងារបានគួរអោយកត់សម្គាល់។ ទោះបីជាចំនួនជាច្រើនរបស់ nephrons ត្រូវបានខូចខាតក៏តម្រងនោមនៅតែអាចមានលទ្ធភាពរក្សានូវមុខងាររបស់វាបានដែរ។ វាអាចធ្វើដូច្នេះទៅបានដោយបង្កើននូវអត្រាចម្រោះចំពោះ nephrons ដែលមានសុខភាពល្អ។
បន្ទាប់ពីច្រើនឆ្នាំកន្លងផុតទៅបើ nephrons ដែលត្រូវបានខូចខាតនៅតែបន្តការកើនឡើងជាយថាហេតុនោះ nephrons ដែលមានសុខភាពល្អមិនអាចបំពេញមុខងារបានគ្រប់គ្រាន់ទេ។ ការចម្រោះត្រូវបានខ្វះខាតធ្វើអោយកើននូវកម្រិតជាតិកាកសំណល់ច្រើននៅក្នុងឈាមហើយផលវិបាកជាច្រើនត្រូវបានលេចឡើង។
មូលហេតុ
មានមូលហេតុជាច្រើនដែលបង្កអោយមានជំងឺតម្រងនោមរុំារ៉ៃ ប៉ុនែ្តមូលហេតុញឹកញាប់បំផុតមាន៖
- ជំងឺលើសម្ពាធឈាមដែលមិនបានព្យាបាល: សម្ពាធខ្ពស់អាចបំផ្លាញ nephrons ដែលតូចឆ្មារបាន
- ជំងឺទឹកនោមផ្អែមដែលមិនបានព្យាបាល: ជាតិស្ករខ្ពស់នៅក្នុងឈាមអាចបំផ្លាញ nephrons តូចឆ្មារបាន
សញ្ញា និងរោគសញ្ញា
ជាធម្មតាជំងឺតម្រងនោមរុំារ៉ៃគ្មានរោគសញ្ញាទេរហូតដល់ដំណាក់កាលធ្ងន់ធ្ងរ។ ជាទូទៅអ្នកជំងឺមិនមានរោគសញ្ញាក្នុងដំណាក់កាលប៉ុន្មានឆ្នាំដំបូង។ ពេលដែលរោគសញ្ញាចាប់ផ្ដើមគឺជាពេលដែលជំងឺវិវត្តន៏ដល់ដំណាក់កាលធ្ងន់ធ្ងរ។
រោគសញ្ញាដែលបង្ហាញនៅដំណាក់កាលធ្ងន់ធ្ងរនៃជំងឺតម្រងនោមគឺអាចរួមមាន អស់កម្លាំង ញុំាមិនបាន ចង្អោរនិងក្អួត រមាស់ស្បែក និងនោមពេលយប់។ អ្នកជំងឺខ្លះអាចមានស្បែកឡើងលឿង។
ផលវិបាក
ដំណាក់កាលធ្ងន់ធ្ងរនៃជំងឺតម្រងនោមអាចបណ្តាលអោយមានផលវិបាកជាច្រើនរួមមាន៖
- លើសបរិមាណសារធាតុរាវ (volume overload): nephrons ដែលបានខូចខាតមិនអាចច្រោះបានគ្រប់គ្រាន់នាំអោយមានការរក្សាអំបិលនិងទឹកក្នុងខ្លួន។
- ការលើសសម្ពាធឈាម: ការលើសបរិមាណទឹកបណ្ដាលអោយបេះដូងច្របាច់ជាមួយនឹងកម្លាំងខ្លាំងដែលបណ្ដាលអោយមានសម្ពាធឈាមកើនឡើង។
- វិបត្តិអេឡិចត្រូឡាយ: nephron ដែលខូចខាតមិនអាចច្រោះអេឡិចត្រូឡាយបានគ្រប់គ្រាន់នោះទេដែលធ្វើអោយមានការប្លែកពីធម្មតានូវកម្រិតអេឡិចត្រូឡាយនៅក្នុងឈាម។
- ប្រព័ន្ធភាពសុំាទន់ខ្សោយ: ប្រព័ន្ធភាពសុំាមិនមានមុខងារល្អដែលអាចធ្វើអោយអ្នកជំងឺងាយនឹងទទួលនូវការចំលងរោគ។
- កង្វះគ្រាប់ឈាមក្រហម (anemia): តម្រងនោមដែលមានជំងឺបន្ថយនូវការផលិត erythropoietin (អ័រម៉ូនដែលជំរុញនូវការផលិតគ្រាប់ឈាមក្រហមនៅក្នុងខួរឆ្អឹង) បណ្តាលអោយមានការថយចុះនូវការផលិតគ្រាប់ឈាមក្រហមក្នុងរាងកាយ។
ការស្វែងរកមូលហេតុ
ការវិភាគទឹកនោមគួរតែធ្វើជាពិសេសដើម្បីពិនិត្យនូវវត្តមាននៃប្រូតេអ៊ីនក្នុងទឹកនោម (proteinuria)។ ប្រូតេអ៊ីនគឺជាសារធាតុចិញ្ចឹមដ៏មានតម្លៃដែលជាធម្មតាតម្រងនោមរក្សាទុកប៉ុនែ្តក្នុងដំណាក់កាលធ្ងន់ធ្ងររបស់ជំងឺតម្រងនោមគឺវានឹងត្រូវបានបញ្ចេញតាមទឹកនោម។
ការធ្វើតេស្តឈាមពីមុខងាររបស់តម្រងនោម (creatinine និង urea) គួរតែធ្វើ។ Creatinine និង urea គឺជាកាកសំណល់ដែល nephrons ជាធម្មតាច្រោះចេញពីឈាម។ ក្នុងដំណាក់កាលធ្ងន់ធ្ងររបស់អ្នកជំងឺតម្រងនោមកាកសំណល់ទាំងអស់នេះគឺមិនត្រូវបានច្រោះចេញមកគ្រប់គ្រាន់ ដូចនេះកំរិតនៃ creatinine និង urea កើនឡើងក្នុងឈាម។ ការធ្វើតេស្តឈាមផងដែរនោះរួមមានបរិមាណអេឡិចត្រូឡាយ (electrolyte) ជាពិសេសបរិមាណជាតិប៉ូតាស្យូម។
បរិមាណអេម៉ូក្លូប៊ីន (hemoglobin) គួរតែពិនិត្យព្រោះកង្វះគ្រាប់ឈាមក្រហម (anemia) ជាផលវិបាកដែលកើតជាញឹកញាប់ក្នុងជំងឺតម្រងនោមរុំារ៉ៃ។
ការធ្វើតេស្តឈាមម៉្យាងដែលហៅថាអត្រាចម្រោះរបស់ glomeruli (glomerular filtration rate រឺ GFR) បង្ហាញពីបរិមាណទឹកដែលត្រូវបានច្រោះដោយ glomeruli រៀងរាល់នាទី។ បើលទ្ធផលបង្ហាញថាទាបនោះមានន័យថា nephron ជាច្រើនត្រូវបានខូចខាតនិងមិនមានសមត្ថភាពច្រោះបានគ្រប់គ្រាន់។
ការវិភាគគំនូសចលនាបេះដូងដោយប្រើចរន្តអគ្គីសនី (ECG) អាចអនុវត្តន៏ដើម្បីវាយតម្លៃបញ្ហាបេះដូងដែលពាក់ព័ន្ធជាមួយនឹងជាតិប៉ូតាស្យូមឡើង (hyperkalemia)។
អ្នកជំងឺខ្លះអាចនឹងត្រូវការស្វែងរកមូលហេតុបន្ថែមទៀតប្រសិនបើមូលហេតុនៃជំងឺតម្រងនោមមិនទាន់ត្រូវបានកំណត់។ ការស្វែងរកមូលហេតុបន្ថែមអាចរួមមាន ultrasound ការពិនិត្យទឹកនោមតាមរយៈមីក្រូទស្សន៍។ ការធ្វើជាលិកាសាស្រ្ត (biopsy) អាចនិងត្រូវការប៉ុន្តែវាគឺកម្រណាស់។
ការព្យាបាល
ជំងឺតម្រងនោមរុំារ៉ៃក្នុងដំណាក់កាលធ្ងន់ធ្ងរមិនអាចត្រលប់ថយក្រោយវិញបានទេប៉ុន្តែការព្យាបាលគឺអាចជួយបន្ថយនូវការវិវត្តន៍របស់ជំងឺបាន។ ការវិវិត្តន៍អាចនឹងយឺតដោយសារការព្យាបាលទៅលើមូលហេតុ ឧទាហរណ៍ ព្យាបាលទឹកនោមផ្អែមរឺលើសឈាម។
ផលវិបាករបស់ជំងឺតម្រងនោមរុំារ៉ៃក៏ត្រូវការព្យាបាលផងដែរនៅពេលដែលវាលេចឡើងដូចជា៖
- លើសបរិមាណសារធាតុរាវ (volume overload): លើសបរិមាណជាតិទឹកគឺព្យាបាលដោយថ្នាំបញ្ចុះទឹកនោម (ដូចជា furosemide) នឹងបន្ថយទឹកដែលត្រូវចូលក្នុងខ្លួន។ ការតមប្រៃគួរតែអនុវត្តន៏ផងដែរ។
- លើសសម្ពាធឈាម: ព្យាបាលជំងឺលើសសម្ពាធឈាមរុំារ៉ៃគឺមានសារៈសំខាន់ដោយលើសសម្ពាធឈាមអាចបណ្តាលអោយពន្លឿននូវការវិវត្តន៍ជំងឺតម្រងនោមរុំារ៉ៃ។ ការប្រើប្រាស់នូវថ្នាំគ្រប់គ្រងសម្ពាធឈាមជារៀងរាល់ថ្ងៃគឺទាមទារអោយអនុវត្តន៏។
- វិបត្តិអេឡិចត្រូឡាយ: វិបត្តិអេឡិចត្រូឡាយអាចនឹងត្រូវការព្យាបាល។ បរិមាណប៉ូតាស្យូមគឺមានសារៈសំខាន់ក្នុងជំងឺតម្រងនោមនៅពេលប៉ូតាស្យូមឡើងខ្លាំងក្នុងឈាម(hyperkalemia) អាចបណ្តាលអោយមាន ជំងឺបញ្ហាចង្វាក់បេះដូង(cardiac arrhythmia) ដែលជាកត្តាគំរាមកំហែងដល់អាយុជីវិត។
- ប្រព័ន្ធភាពសុំាទន់ខ្សោយ: យើងគួរតែស្វែងរកដោយខ្ជាប់ខ្ជួននូវការបង្ករោគនិងព្យាបាលបើការបង្ករោគត្រូវបានរកឃើញ។ ការបង្កាការចំលងរោគបន្ថែមដោយប្រុងប្រយ័ត្នក៏មានសារះសំខាន់ផងដែរ។
- កង្វះគ្រាប់ឈាមក្រហម (anemia): ចាក់ erythropoietin ពីក្រោមស្បែកអាចត្រូវបានផ្ដល់អោយ។ ថ្នាំជាតិដែកក៏អាចត្រូវបានផ្ដល់អោយផងដែរ។ ការបញ្ចូលឈាមអាចត្រូវបានត្រូវការសំរ៉ាប់កង្វះឈាមក្រហមធ្ងន់ធ្ងរ។
ប្រសិនបើផលវិបាកនៃជំងឺតម្រងនោមមានលក្ខណៈធ្ងន់ធ្ងរហើយមិនឆ្លើយតបទៅនឹងការ
ព្យាបាលនោះការលាងឈាម (dialysis) អាចនិងចាំបាច់។ ការលាងឈាមអាចជាការចាំបាច់
ជាពិសេសប្រសិនបើមានជាតិប៉ូតាស្យូមឡើងខ្លាំង (severe hyperkalemia) រឺហើមសួតធ្ងន់ធ្ងរ (severe pulmonary edema) រឺ metabolic acidosis រឺជាតិអ៊ុយរ៉េឡើងក្នុងឈាមខ្លាំង (severe uremia)។ ពីព្រោះជំងឺតម្រងនោមរុំារ៉ៃជាជំងឺដែលរុំារ៉ៃដូច្នោះការលាងឈាមអាចត្រូវការជាច្រចាំនិងរយះពេលយូរ។